Doktorsvörn í líffræði
Ágrip af rannsókn
Breiðafjörður er mikilvægasta búsvæði æðarfugls (Somateria mollissima) á Íslandi, þar halda æðarfuglar sig árið um kring og hefur æðardúnn verið nýttur þar öldum saman af æðarbændum.
Markmið doktorsverkefnisins miðaði að bættum skilningi á varpvistfræði æðarfugla í Breiðafirði. Varphegðun kollna í þéttu varpi í Rifi (1,7 hreiður/m2) var skoðuð til að greina hvort æðarkollur aðstoði hverja aðra við álegu og sinni því fleiri en einu hreiðri á álegutíma. Metið var hvort dúntekja hefði áhrif á orkubúskap álegufuglanna með því að athuga mun á léttingu álegukollna á dúnhreiðrum og á heyhreiðrum. Samtímis var rannsakað hvort kollur sem lágu á stórum urptum (≥7 egg) eyddu meiri orku en kollur með venjulega urptarstærð (≤6 egg). Ytri sníkjudýrum var safnað úr æðarhreiðrum og fjöldi dúnflóa (Cerotophyllus garei) borinn saman á milli æðarvarpa við Rif og í Hvallátrum. Að lokum var athugað hvort fæða fuglanna á varptíma (maí-júlí) væri breytileg yfir tíma og á milli kynja.
Í ofurþéttu varpi í Rifi staðfesti atferli litmerktra kollna að þær sinna hreiðrum hver annarrar auk sinna eigin. Ástæðan er sennilega sú að kollurnar ruglast vegna hins óeðlilega mikla þéttleika, sterk sjónræn örvun vegna fjölda óvarinna hreiðra nálægt þeirra eigin ýtir svo undir þessa hegðun. Einnig gætu kollurnar átt egg í fleiri en einni urpt í varpinu. Hár fjöldi flóa í þétta varpinu gæti verið ein ástæða þess að kollurnar fara oftar af hreiðri til að snyrta sig en hafa þá staðgöngukollur til að annast hreiðrin á meðan. Æðarkollur í strjálu æðarvarpi í Hvallátrum geta hins vegar skipt um hreiður milli ára ef mikið er um flær en ekki hefur orðið vart sömu áleguhegðunar og á Rifi. Fæðurannsóknin leiddi í ljós að aðalfæða fuglanna að vor/sumarlagi (maí-júlí) reyndist vera flekkunökkvi (Toncella marmorea), sem hefur ekki verið talinn mikilvæg fæða æðarfugla.
Niðurstöður verkefnisins sýna að dúntekja og urptarstærð (2-9 egg) hafa lítil áhrif á afkomu æðarkollna á Íslandi, í það minnsta í venjulegu tíðarfari. Kollur sem hafa byggt upp góðan fituforða fyrir áleguna geta þannig tekist á við bæði dúntekju og aukaegg í urptina án þess að það komi niður á líkamsástandi þeirra eða varpárangri. Dúntekja á Íslandi getur því talist vistvæn hvað kollurnar sjálfar varðar, þar sem áhrif hennar á álegufugla eru óveruleg.
Um doktorsefnið
Þórður Örn Kristjánsson er fæddur 1981. Hann lauk BS-gráðu í líffræði frá Háskóla Íslands árið 2005 og hlaut meistaranafnbót frá sama skóla 2008 þar sem hann rannsakaði áhrif dúntekju á hita, hegðun og varpárangur æðarfugla. Þórður er giftur Völu Gísladóttur og eiga þau tvö börn.